اتفاقات تلخ و شیرین؛ چه حکمتی دارند؟!

دلیل این همه سختی و مشکلاتی که در زندگی برای انسان پیش می‌‌آید چیست و چه سودی برای انسان دارد؟ اگر آفرینش طوری بود که سختی‌ و رنجهایش این قدر گسترده نبود، چه مشکلی پیش می‌‌آمد؟

---

دنیا دار امتحان و رنج و زحمت است نه جای آسایش و رفاه و بر اساس احادیث و روایات؛ خداوند رفاه و آسایش را در بهشت قرار داده است، ولی بشر آن را در دنیا جستجو می‌‌کند و هرگز به آن نمی‌‌رسد و هر نعمتی در دنیا، همراه با گرفتاریها است.
در سخنان مولای متقیان حضرت علی (علیه السلام) از یک سو ملاحظه می‌کنیم که حضرت دنیا را محل امتحان و آزمون معرفی کرده اند مثلا فرموده‌اند: "فان الله سبحانه یقول (واعلموا انما اموالکم و اولادکم فتنه) و معنی ذلک انه یختبرهم بالاموال و الاولاد لیتبین الساخط لرزقه و الراضی بقسمه و ان کان سبحانه اعلم بهم من انفسهم ..." (« نهج البلاغه»، کلمات قصار، جمله 93)؛  پس همانا خداوند سبحان می فرماید: (و آگاه باشید که همانا دارایی ها و فرزندان شما فتنه هستند) و معنای آیه این است که آدمیان را با اموال و اولاد آزمایش می‌کند تا آشکارا شود که چه کسی از روزی او ناخشنود و غضبناک است و چه کسی از قسمت خداوند خرسند است هر چند خداوند سبحان از آدمیان براحوال خودشان آگاهتر است از یک سو چنین سخنانی از حضرت گزارش شده است و از سوی دیگر رو سپیدی در این آزمایش مایه رسیدن به ثواب خداوند و سعادت معرفی شده است چنانکه در دنباله آمده است که افعالی که باعث ثواب خداوند هستند و از آن سو افعالی که سبب عذاب هستند آشکار بشوند.

هر چند خداوند از همه امور آگاه است، لذا امتحانات الهی برای رفع جهل از امور نیست، لکن برای آنکه شایستگی و لیاقت انسان‌‌های مومن خالص به نمایش گذاشته شود و استعداد‌‌های درونی او بروز و ظهور پیدا کند او را مورد امتحان قرار می‌‌دهد. خالص کردن انسان مومن و آشکار شدن جوهره ایمان مومن یکی از حکمت‌‌های آزمایش الهی است. همان گونه که صنعتگر، طلا را در آتش می‌اندازد تا ناخالصی‌های آن در کوره آتش نابود شود و طلای خالص بدست آید، خداوند هم انسان‌‌های مومن را در کوره بلاها و غم ها پخته و ایمان او را خالص می‌‌سازد

علت گرفتاری ها چیست؟

براساس آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت عصمت (علیهم السلام)، گرفتاریهایی که برای مومنین پیش می‌آید یا به خاطر ندانم کاریهای خود آنها است یا آزمایش‌‌های الهی است یا برای بالابردن درجات معنوی آنها است. توضیح مختصر هر یک اینست که:
گاهی انسان مرتکب خطاها و اشتباهات می‌‌گردد که پیامد آن ها به صورت گرفتاری و بلا در زندگی دنیا پدیدار می‌گردد.
هر گناه، اثر و پیامد مخصوص دارد، برخی گناه فقر می‌‌آورد، برخی هم گرفتاری دیگر ایجاد می‌‌کند، چنانچه امام علی علیه السلام  در دعای کمیل می‌‌فرماید: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَهْتِکُ الْعِصَمَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ النِّقَمَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَحْبِسُ الدُّعَاءَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ الْبَلاء»؛ «خدایا گناهانی که سبب رسوایی می‌‌گردد و گناهانی که موجب خشم و انتقام تو می‌‌گردد، گناهانی که نعمت‌‌های تو را تغییر می‌‌دهد و مانع از اجابت دعا می‌گردد و گناهانی که سبب نزول بلا می‌‌گردد را بر من ببخش و بیامرز».

در هر صورت این گرفتاری ها هم به خاطر آن است که کیفر گناهان او باشد و چون خدا بنده‌‌ی مومنش را دوست دارد در برابر برخی از گناهان او را گرفتار می‌‌کند تا کیفر خطای او در همین دنیا گردد و در آخرت سبکبار باشد و این خود، لطف و رحمت خدا نسبت به بنده مومن است. ولی کسی که مورد غضب قرار گیرد در بسیاری موارد به جای گرفتاری، نعمتش را بیشتر می‌‌کند تا در نهایت او را به عذاب دردناک آخرت گرفتار سازد.
هر چند خداوند از همه امور آگاه است، لذا امتحانات الهی برای رفع جهل از امور نیست، لکن برای آنکه شایستگی و لیاقت انسان‌‌های مومن خالص به نمایش گذاشته شود و استعداد‌‌های درونی او بروز و ظهور پیدا کند او را مورد امتحان قرار می‌‌دهد. خالص کردن انسان مومن و آشکار شدن جوهره ایمان مومن یکی از حکمت‌‌های آزمایش الهی است. همان گونه که صنعتگر، طلا را در آتش می‌اندازد تا ناخالصی‌های او در کوره آتش نابود شود و طلای خالص بدست آید، خداوند هم انسان‌‌های مومن را در کوره بلاها وغم ها پخته و ایمان اورا خالص می‌‌سازد.
هم چنین جدا ساختن صفوف مومنین راستین از کسانی که صرفا در زبان مومن هستند از دیگر حکمت‌‌ های امتحان ‌‌های الهی است چنانچه امام علی علیه السلام  می‌‌فرماید: «لَا بُدَّ لِلنَّاسِ مِنْ أَنْ یُمَحَّصُوا وَ یُمَیَّزُوا وَ یُغَرْبَلُوا وَ یُسْتَخْرَجُ فِی الْغِرْبَالِ خَلْق»؛ «باید مردم خالص شوند و امتحان گردند و تمیز داده شوند و غربال شوند، و استخراج شوند».( تحفة الأولیاء ج2)

امتحان‌‌های الهی

گاهی گرفتاری ها به خاطر آنست که مورد آزمایش و امتحان الهی قرار می‌‌گیرد.
یکی از سنت ها و قانون‌‌های ثابت خدا این است که مومنین را آزمایش می‌‌کند، چنانچه قرآن کریم در آیات زیادی به این مسئله اشاره دارد. برای نمونه:
در قرآن کریم می‌‌فرماید: «لَتُبْلَوُنَّ فی‏ أَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ وَ لَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ مِنَ الَّذینَ أَشْرَکُوا أَذىً کَثیراً وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الأمُورِ»(آل عمران:186)

امام علی علیه السلام در دعای کمیل می‌‌فرماید: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَهْتِکُ الْعِصَمَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ النِّقَمَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَحْبِسُ الدُّعَاءَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ الْبَلاء»؛ «خدایا گناهانی که سبب رسوایی می‌‌گردد و گناهانی که موجب خشم و انتقام تو می‌‌گردد، گناهانی که نعمت‌‌های تو را تغییر می‌‌دهد و مانع از اجابت دعا می‌گردد و گناهانی که سبب نزول بلا می‌‌گردد را بر من ببخش و بیامرز»

«البته، ‌آزمون های مالی و جانی (بسیار) در پیش خواهید داشت، و بی تردید و ناگزیر، از پیروان (دروغین) کتابهای آسمانی پیشین و نیز از کسانی که مرام شرک را برگزیده‌‌اند، آزار و زخم زبان فراوان خواهید دید، اگر صبر پیشه کنید و استقامت کنید همه کارتان روبراه خواهد شد و توفیق رفیق شما خواهد گردید».
و نیز می‌‌فرماید: «و لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الاَمْوالِ وَ الأْنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ»(بقره:155)؛ «قطعا همه ی شما را با چیزی از ترس، گرسنگی و کاهش در مالها و جانها و میوه ها آزمایش می‌کنیم، و بشارت ده به استقامت کنند گان...».
همچنین می‌‌فرماید: «أحسب الناس أن یترکوا أن یقولوا آمنا و هم لا یفتنون...»(عنکبوت1-3)
«آیا مردم چنین پنداشته‌‌اند که به صرف اینکه بگویند: ایمان آوردیم؛ رهایشان می‌‌کنند و در بوته آزمایش قرار شان نمی‌‌دهند؟ حال آنکه ما امتهایی را که پیش از اینان بوده‌‌اند نیز آزموده‌‌ایم. (پس، ناگزیر مسلمانان را هم خداوند خواهد آزمود) و معلوم خواهد گردانید که چه کسانی دارای ایمان راستین هستند و چه کسانی به دروغ ادعای ایمان کرده‌‌اند».
البته آزمایش‌‌ های الهی چار چوب مشخص و معین ندارد بلکه هر کس متناسب با حالات روحی اش آزمایش و امتحان می‌‌گردد. لذا در آیه دیگر می‌‌فرماید: «وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ»(انبیاء: 35)؛ «ما شما را به بدیها و خوبیها آزمایش می‌کنیم و سرانجام به سوی ما بازگردانده می‌شوید».
به امید اینکه با عنایات حق تعالی و تقوای الهی سربلند و مفتخر از این امتحان الهی بیرون بیاییم.

---

منابع:
قرآن کریم
نهج البلاغه
عدل الهی، شهید مطهری
علت مشکلات و سختیها و فایده آنها؛ پایگاه اطلاع رسانی آیت الله فاضل لنکرانی

سایت تبیان
سایت بهترین های مذهبی